KİTAPLARA MEFTUN OSMANLI SULTANLARI | ADİL SÖYLEMEZ

KİTAPLARA MEFTUN OSMANLI SULTANLARI 

ADİL SÖYLEMEZ

      Osmanlı Medeniyeti kitaba ve ilme fazlasıyla ehemmiyet vermiş bir medeniyettir. Bu medeniyette, matbaadan önce binlerce el yazması eser yazıldığı gibi, matbaayla birlikte de on binlerce eser matbaalar da basılmıştır. 

     Osmanlı İmparatorluğu'nda kütüphanelerin kurulması medreselerin kurulması ile doğrudan paralellik arz etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk medrese Orhan Bey devrinde İznik şehrinde açılmıştır. Buna bağlı olarak ilk kütüphanenin de bu medrese de teşekkül ettiği  tahmin edilmektedir. Kuruluş Döneminde başlayan kütüphane gibi kurumların varoluş süreci Yükselme Döneminde de tüm hızıyla devam etmiştir. 

    

      Osmanlıda bu kadar fazla kütüphanenin kurulması şüphesiz Osmanlı Sultanlarının destekleri ve teşvikleriyle olmuştur. Kuruluşundan yıkılışına kadar tam altı asır boyunca neredeyse bütün Osmanlı Padişahları kütüphaneler kurmaya özen göstermişlerdir. Verilen bu ehemmiyet doğrultusunda imparatorluğun dört bir yanında kütüphaneler açılmıştır. Özellikle, Yıldırım Bayezid ve İkinci Murat Han devirlerinde Edirne ve Bursa gibi şehirlerde tam teşekküllü kütüphaneler inşa edilmiştir. 

     Kitap meraklısı padişahların en başta geleni Fatih Sultan Mehmet'tir. Fatih'in Doğu Klasiklerine ilgisi olduğu gibi Batı Klasiklerine de ilgi duymuştur. Öyle ki, Fatih batıdan Mahmut Paşa aracılığıyla kitap siparişleri vermiştir. Fatih Sultan Mehmet huzuruna çağırdığı ilim adamları ile kitaplardan konuşup eserlerin kritiğini yapmıştır. Sarayda tercüme heyeti kurdurup klasikleri Türkçe'ye tercüme ettirmiştir. Bu hususta babası İkinci Murat'ta birçok önemli kitabı Türkçe'ye çevirtmiştir. 

     Fatih Sultan Mehmet kadar kitaplara meraklı bir diğer Osmanlı padişahı da İkinci Bayezid Han'dır. İkinci Bayezid'in zaman zaman kütüphaneye gidip kitapları gözden geçirdiği, kitapların sayfalarına da tuğrasını bastığı rivayet edilir. İkinci Bayezid devrinde Saray Kütüphanesi epey gelişmiştir. Padişah, Atufi isimli bir müderrise kütüphanenin katalogunu hazırlattırmıştır. Bu, Osmanlıda hazırlatılmış ilk kütüphane katalogudur. 

     Saray kütüphanesi en büyük sıçramasını Yavuz Sultan Selim devrinde yapmıştır. Mısır'ın fethiyle birlikte Memlük Sultanının kütüphanesi sahiplenilerek İstanbul'a getirilmiştir. Bu durum Saray Kütüphanesinin içerik olarak zenginleşmesini sağlamıştır. Meşhur seyyahımız Evliya Çelebi'nin anlatımına göre, Yavuz Sultan Selim aşırı okumaktan dolayı mercek (gözlük) kullanan ilk Osmanlı padişahı olmuştur.  

     Üçüncü Murat Han tezhipli kitaplara merakı olan bir padişahtır. Kendi döneminde büyük atölyeler kurdurarak buralarda tezhipli kitaplar yazılmasını sağlamıştır. 

     Birinci Mahmut Han zamanı kütüphane ve kitaplar için zirve yılları teşkil etmiştir. Padişah kendi devrinde devasa kütüphaneler kurdurmuştur. Fatih Kütüphanesi, Ayasofya Kütüphanesi, Galata Sarayı Kütüphanesi gibi önemli kütüphaneler onun devrinde açılmıştır. 

     Sultan Birinci Abdülhamid'de kitaba merakı olan bir diğer Osmanlı padişahıdır. Hamidiye Kütüphanesini Birinci Abdülhamid Han kurdurmuştur. 

     İkinci Abdülhamid Han'da kitaba ve ilme meftun olan bir diğer Osmanlı sultanıdır. İkinci Abdülhamid Han modern çağa ayak uydurmuş bir Osmanlı sultanıdır. Kendi döneminde açtığı yüksekokullara batıdan kitaplar getirtip kütüphane kurdurmuştur. İkinci Abdülhamid Han, her gece uyumadan önce Esvapçıbaşı İsmet Bey'e bir paravanın arkasından kitap okuttururdu. Bunu neredeyse bütün gecelerde yaptırmıştır. Yıldız Kütüphanesini kurduran padişah, Avrupa'da Osmanlı İmparatorluğu ile alakalı kitap, mecmua, harita ve resimleri kütüphaneye getirtmiştir. İkinci Abdülhamid Han modern anlamda kütüphaneciliğimizin kurucusu sanılmaktadır. 

     

     Osmanlıda her padişahın kitapla, ilimle ve kütüphaneyle ilgisi hep var olmuştur. Yukarıda zikredilen padişahlar bu hususta ön plana çıkan isimler olmuşlardır. 

     Bu konuda detaylı okuma yapmak isteyen okuyucular aylık ve kültür dergisi olan YEDİKITA dergisinin 133. sayısına (Eylül 2019) bakabilirler. Ayrıca, Prof. Dr. İsmail Erünsal'ın yazmış olduğu "Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri", "Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik", "Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar", "Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap ve Kütüphane" adlı eserlere de bakılabilir.